پرسشنامه دیمتل (DEMATEL)

پرسشنامه دیمتل (DEMATEL) یک ابزار استاندارد است که برای گردآوری دیدگاه خبرگان پیرامون میزان رابطه میان یک دسته معیار استفاده می‌شود. در واقع این ابزار یک ماتریس مربع است که نشان می‌دهد معیارها و شاخص‌های تصمیم‌گیری تا چه میزان باهم رابطه دارند.

پژوهشگران همواره پیرامون روایی و پایایی این ابزار اندازه‌گیری، پرسشگری می‌کنند. در پاسخ باید گفت عنوان «پرسشنامه» برای گردآوری دیدگاه خبرگان در روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره و چندشاخصه دردسرآفرین شده است. ابزارهای گردآوری داده‌ها در این روش‌ها با پرسشنامه‌های طیف لیکرت و سنجش نگرش متفاوت هستند. اساساً راهکاری آماری برای پایش اعتبار مقیاس در اینجا وجود ندارد چراکه این روش‌ها در حوزه تحقیق در عملیات هستند. هر آنچه که نامش پرسشنامه نهاده شده نیازمند محاسبه الفای کرونباخ و پایایی ترکیبی نیست.

طراحی پرسشنامه دیمتل (DEMATEL)

روش طراحی پرسشنامه دیمتل (DEMATEL) بسیار ساده است. روش دیمتل یکی از انواع روش‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه برای شناسایی روابط میان معیارها است. در این روش برای شناسایی روابط N معیار ابتدا یک ماتریس N×N در تشکیل دهید.

به این ماتریس یک ماتریس ارتباط مستقیم گویند و با X نمایش داده می‌شود. سپس از خبرگان بخواهید میزان تاثیر هر معیار را بر سایر معیارها با عددی از صفر تا ۴ مشخص کنند. برای گردآوری دیدگاه خبرگان پیرامون شدت روابط میان معیارها از طیفی مانند زیر استفاده می‌شود:

طیف پنج درجه دیمتل (حبیبی و آفریدی، ۱۴۰۱ : ۱۵۴)

دقت کنید طیف همان طیف ۵ درجه است اما عددگذاری از صفر شروع شده است. لازم به توضیح است به جای اعداد ۰ تا ۴ می‌توان از سیستم عدددهی دیگری مانند ۱-۳-۵-۷-۹ یا حتی اعداد با طیف فازی استفاده کرد.

پرسشنامه دیمتل فازی

دقت کنید همچنان مبنای تعیین تاثیر و تاثرات معیارها، دیدگاه خبرگان است. بنابراین بازهم طیفی با عبارات کلامی از «بدون تاثیر» تا «تاثیر خیلی زیاد» خواهیم داشت. یعنی شما به عنوان پژوهشگر از خبرگان نمی خواهید دیدگاه خود را به صورت فازی بیان کنند. این رویکرد صحیح نیست بلکه شما همچنان برای سنجش رویکرد خبرگان از عبارات کلامی استفاده می‌کنید منتها بعد از گردآوری عبارات کلامی باید به نحوی این دیدگاه‌ها کمی شود.

در الگوی بالا از اعداد قطعی معمولی برای کمی سازی دیدگاه خبرگان استفاده شده است اما در تکنیک دیمتل فازی شما می‌توانید از اعداد فازی برای کمی کردن دیدگاه خبرگان استفاده کنید. یک روش مرسوم استفاده از اعداد فازی مثلثی است. دو نمونه طیف پرکاربرد برای کمی کردن عبارات کلامی با اعداد فازی مثلثی ارائه شده است.

طیف فازی دیمتل

نمونه پرسشنامه دیمتل

فرض کنید در همان مطالعه مشهور انتخاب مدیر که برای آموزش تکنیک AHP معرفی کرده‌ام بخواهیم روش ANP را بکار بریم. در اینصورت باید روابط درونی معیارهای اصلی محاسبه شود. برای اینکار تکنیک دیماتل بکار برده شده است. معیارهای اصلی عبارتند از: کاریزما‌، پیشینه، تحصیلات و سن. حال کافی است تا یک جدول مانند زیر طراحی کنید و از پاسخ دهندگان بخواهید نظر خود را درباره میزان روابط موجود براساس طیف بالا ارائه کنند:

همانطور که در تکنیک AHP و ANP گروهی برای تجمیع دیدگاه خبرگان از میانگین هندسی استفاده می‌شود در این تکنیک از میانگین ساده حسابی استفاده می‌شود. جدول را در اختیار چند کارشناس قرار دهید و سپس فایل اکسل خود را آماده کنید. نیاز به هیچ نرم‌افزار اضافه یا هزینه بیشتری نیست.

دانلود نمونه پرسشنامه تکنیک دیمتل

جزوه آموزشی کامل تکنیک دیمتل

محتویات :  آموزش کامل تکنیک دیمتل با مثال عددی بصورت فارسی همراه با فایل اکسل کدنویسی شده تکنیک دیمتل

منبع: حبیبی، آرش؛ آفریدی، صنم. (۱۴۰۱). تصمیم‌گیری چندشاخصه، تهران: انتشارات نارون.