نگهداری و تعمیرات (نت)

نگهدارای و تعمیرات (Maintenance) به فعالیت‌هایی شامل ارزیابی، سرویس‌کردن، تعمیر یا جابجایی قطعات و تجهیزات یک سازمان تولیدی گفته می‌شود. این فعالیت‌ها همه قطعات، تجهیزات، ماشین‌آلات، زیرساخت‌ها و ابزارهای کاربردی صنایع را پوشش می‌دهد.

نخستین گام برای آشنایی با مفهوم نت، ارائه تعریف مبنایی و اساسی از آن است. با توجه به تصورات و تفسیرهای ناقص و غیر علمی حاکم بر ذهن بسیاری از مدیران و حتی کارشناسان و شاغلان در امر نگهداری و تعمیرات، اهمیت این تعریف پر رنگتر و حساستر می‌شود. هر چند که حوزه نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه، یکی از مهم‌ترین روش‌های مطرح وکاربردی در این شاخه از علم هست اما نمی توان آن را تنها در این حوزه تصور کرد.

برخی نیز، مفهوم و اساس نگهداری را درنوع و یا نحوه اجرای یک یا چند عمل خاص و مقدماتی، مثل روغنکاری محدود می‌کنند، گاهی نیز نگهداری و تعمیرات را به عنوان یک واکنش و عمل سریع در یک شرایط بحرانی برای تعمیر دستگاه‌ها معنا می‌کنند؛ اگر چه سرعت، یکی از شاخص‌های مهم در این زمینه‌است. اما مسلما تنها شاخص نیست. نگهداشت و تعمیر ابزار و تجهیزات، یک هنر است. چرا که پیش از وقوع یک مشکل و همچنین در هنگام وقوع آن، توانایی انتخاب رویکردها و فعالیت‌های مختلف وجود دارد. لذا مدیران، سرپرستان و کارشناسان و مسئولان نت از نقش پررنگ‌تری نسبت به سایر پارامترهای دیگر حتی «ماهیت مشکل ایجاد شده» برخوردار خواهند بود.

تعریف نگهداری و تعمیرات

با توجه به معنی لغوی نگهداری در لغت‌نامه دهخدا، نزدیکترین و مناسب ترین عبارت برای لغت Maintenance را نگهداری ترجمه نموده ایم. لغت Maintenance از نظر مفهومی کلیه عملیات و فعالیت‌هایی را که در راستای سالم و مرتب نگاه داشتن تجهیزات کار (چه ماشین چه غیرماشین) انجام می‌شود را شامل می‌گردد. عملیاتی از قبیل :

بازدید مرتب تجهیزات
رفع عیوب و نواقص احتمالی و جلوگیری از وقوع آسیب‌های بزرگ
تعمیرات دوره‌ای در فواصل معین

و در کل تمامی اموری که باعث حفظ وضع صحیح کار مجموعه و اجزای آن شود. پس ذکر این نکته حائز اهمیت است که این لغت مفهوم تعمیرات را نیز در بر دارد. از این رو در این کتاب لغت نگهداری شامل تمامی فعالیت‌های تعمیراتی نیز می‌شود.

نگهداری و تعمیرات ترکیب همه اقدامات فنی و اجرایی و مدیریتی در طی چرخه عمر تجهیز که هدفش نگهداری تجهیزات یا بازیابی آن‌ها است. منظور از بازاریابی همان برگشت به وضعیتی است که آن تجهیزات بتواند کارکردی مطابق انتظار داشته باشد. بنابراین این لغت مفهوم تعمیرات را نیز در بر دارد. از این رو در ادبیات سازمان و مدیریت، نت شامل تمامی فعالیت‌های تعمیراتی نیز می‌شود.
معصومه محمدی

تاریخچه نگهداری و تعمیرات (نت)

تاریخچه تحولات دانش نگهداری و تعمیرات (نت) به سه دوره اساسی قابل تقسیم است:

دوره نخست نگهداری و تعمیرات (BM)

در ابتدای انقلاب صنعتی و دوران تولید انبوه در واقع سیستم نگهداری و تعمیرات به هنگام از کارافتادگی (Breakdown Maintenance) معمول بود. سیر تحولات در دوره نخست تحقیقات نشان می‌دهد که گامهای اولیه در پیاده‌سازی نت در سال‌های قبل از جنگ جهانی دوم رخ داده است. در آن ایام صنایع به شکل امروزی مکانیزه نبود. لذا خرابی‌ها و توقف ناگهانی ماشین‌آلات مشکلی جدی را برای دست اندرکاران امر تولید ایجاد نمی‌کرد. در این دوران جلوگیری از بروز عیب در ذهن اکثر مدیران و مهندسین خیلی ضرورتی نبود.

دوره دوم نگهداری و تعمیرات (TPM)

در خلال جنگ جهانی دوم به صورتی انفجارآمیز دستخوش تحول گردید. فشارهای ناشی از زمان جنگ و تقاضا برای انواع محصولات سبب رشد مکانیزاسیون گردید. ابتدا سیستم نت پیشگیرانه (Preventive Maintenance) در کشور امریکا پیشنهاد گردید و به اجرا درآمد. در طول دهه ۱۹۵۰ نت پیشگیرانه به تدریج تکامل یافت و نت بهره‌ور (Productive Maintenance) در سال ۱۹۵۴ به صنایع آمریکا معرفی گردید. در نهایت سیستم نگهداری و تعمیرات بهره‌ور فراگیر (Total Productive Maintenance) در دهه ۱۹۷۰ از سوی صنایع ژاپنی معرفی شد. این روش را می‌توان بعنوان آخرین دستاورد در دوره دوم تحولات نگهداری و تعمیرات نامید.

دوره سوم نگهداری و تعمیرات (RCM)

دست‌آوردهای جدید نت در انقلاب صنعتی چهارم معرفی سیستم نگهداری و تعمیرات بر پایه شرایط کارکرد ماشین‌آلات (Reliability Centered Maintenance) است. افزایش سرمایه‌گذاری روی ماشین‌آلات صنعتی و اتوماسیون از یکسو و افزایش ارزش مالی و اقتصادی آنها سبب رونق نگهداری و تعمیرات گردید. بنابراین مدیران و صاحبان صنایع برای بیشینه‌سازی طول عمر مفید تجهیزات تولیدی و طولانی کردن چرخه عمر اقتصادی آنها از روش RCM استفاده کردند.

اهمیت نگهداری و تعمیرات

نگهداری مدون و برنامه‌ریزی شده به تجارتی که در آن از سرمایه‌های موجود، دستگاه‌ها، تجهیزات، ماشین‌ها و امکانات و زیرساخت‌ها در راستای تولید و تامین مشتری استفاده می‌شوند، ارزش می‌دهد. این برنامه و زمان بندی باعث به حداقل رسیدن اتلاف زمان و منابع و استفاده از آنها می‌شود. در نتیجه افزایش حداکثری تولید محقق می‌شود. بکارگیری روش‌های نگهداری و تعمیراتدر شرکت‌های کوچک و متوسط و سازمان‌های بزرگ الزامی است.

روشن است تعمیرات و حفظ دستگاه‌ها و تجهیزات از خود آنها مهم‌تر و ارزنده‌تر است و اعمال آن در سیستم ضروری و اجتناب ناپذیر است. حاصل آن فعالیت مداوم دستگاه‌ها و سرویس دهی آنها به سیستم هست. در دنیای رقابتی امروز، علم نگهداری در مدیریت دستگاه‌ها و تجهیزات و عمر فعال آنها رشد کرده و به عنوان یک زیر مجموعه الزامی در مدیریت سرمایه‌ها تعریف شده است. به صورتیکه مدیریت سرمایه‌های فیزیکی و موجود باعث افزایش عمر و دوره کاربری آنها ودر نهایت بالاترین سود و بازده ممکن می‌گردد. در همین راستا، وجود فاکتورهای شش گانه زیر الزامی است، فاکتور هایی که تنها در گروی اجرای صحیح و علمی نگهداری پژوهشگر می‌شود.

کاهش خطر و ریسک ناشی از فعالیت سیستم
اجتناب از خرابی دستگاه‌ها و تجهیزات
تامین تجهیزات پایا و ماندگار و با کیفیت
کمترین هزینه تولید
محدود کردن ضررات و زیان‌های ناشی از فعالیت دستگاه ها
تولید و خروجی حداکثری

همچنین تحقق این فاکتورها منوط به وجود هماهنگی و همکاری نزدیکی بین قسمت‌های فنی، عملیات و تعمیر و نگهداری است. و این مستلزم یک رابطه فعال و متعادل مابین این سه گروه است.

لزوم پیاده‌سازی سیستم‌های نت

به کارگیری سیستم نت خاصِ یک سازمان، می‌تواند نقش بسیار زیادی را در کاهش قیمت تمام شده محصول نهایی ایفا نماید. اما این تأثیرات تنها محدود به هزینه نبوده و در سرعت ارائه محصول در کل زنجیره تامین، کیفیت محصول، قابلیت اطمینان، چابکی سازمان و عواملی از این دست نیز تأثیرات خاص خود را خواهد داشت که هر یک از آن‌ها محلی از تامل خواهد بود. از این رو می‌توان به نقش مهم و تأثیر گذار استراتژی‌های مختلف نگهداری و تعمیرات بر روی کسب‌وکار یک بنگاه اقتصادی پی برد.

در صورتی که تمامی فعالیت‌ها و عملیات نگهداری در قالب یک سیستم تعریف شود، موجب فعالیت و کار بی وقفه ماشین‌آلات و دستگاه در سیستم با کمترین هزینه مصرفی و تعمیراتی است. تعمیر و نگهداشت ماشین‌آلات و دستگاه ها،با توجه به استهلاک و فرسایش مداوم آنها، بخش عمده‌ای از هزینه‌های تولید را در یک مجموعه صنعتی در بر می‌گیرد.

این هزینه، بسته به نوع صنعت، ۱۵ الی ۶۰ درصد هزینه تولید را شامل می‌شود. حال آنکه بنا به تحقیقات صورت گرفته، یک سوم هزینه‌های نت، مربوط به فعالیت‌های غیر ضروری در این حوزه می‌باشد. این در حالی است که صنایع آمریکا سالانه حدود ۲۰۰ بیلیون دلار برای نت خود هزینه می‌نمایند. این بدان معنی است که مدیریت صحیح فرآیند نت، سالانه، ۶۰ بیلیون دلار صرفه جویی در این حوزه را به همراه خواهد داشت. ژاپنی‌ها با درک اهمیت ویژه‌ای که در مدیریت فرآیند نگهداری و تعمیرات در سیستم‌های تولیدی احساس می‌کردند، اقدام به طراحی سیستم‌های مختلف نت، از جمله TPM نمودند. سپس آن را به عنوان یکی از زیر سیستم‌های سه گانه تولید ناب به جهان معرفی نمودند.

خلاصه و جمع‌بندی

نگهداری و تعمیرات مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و عملکردها برای حفظ سلامت یا بازیابی قطعات و تجهیزات است. که هر کدام از فعالیت‌های نت، با توجه به تعاریف خود، ماموریت عملیاتی نگاهداشتن دستگاه‌ها، ماشین‌آلات و تجهیزات را دارند که باعث می‌گردند قابلیت عملیاتی آنها حفظ شود. امروزه نگهداری و تعمیرات یک تجهیز یعنی طرح‌ریزی و انجام فعالیت هایی بر روی تجهیزات که باعث عملکرد مستمر تجهیز برای تولید محصول یا خدمات با کیفیت را مهیا سازد. تحولات گسترده‌ای در زمینه نت صورت گرفته است. در دوران ابتدایی مهندسین پس از خرابی دست به کار می‌شدند. بعدها نیز به پیش‌بینی خرابی‌ها قبل از وقوع پرداخته شد. در نهایت نیز نت بهره‌ور فراگیر معرفی شد.

صنایع بزرگ از یک نفر مسئول برنامه‌ریزی و زمان‌بندی کارها استفاده می‌کنند. در تشکیلات و مجموعه‌های اقتصادی و صنعتی بزرگ برنامه‌ها و زمان انجام کار‌ها طبقه‌بندی و تقسیم شده‌اند به نحوی که وظایف هر فرد و زمان انجام هر کار مشخص شده است. بهتر این است که شما همه چیز را در مورد کاری انجام میدهید بدانید مثلا چرا این کار به این نحو انجام می‌شود؟ تاریخچه نگهداری و تعمیرات به چه نکاتی اشاره کرده اند؟ چه کار‌ها و چه عواملی باعث مشکلات می‌شوند ودر صورت وقوع یک مشکل چگونه می‌توان آن را بر طرف کرد مسلماًزمانی که شما در این زمینه مهارت یابید همه چیز آسان می‌شود اما چیزی که اهمیت دارد انتخاب و اجرای بهترین روش در انجام آن کار می‌باشد و این امر از طریق یادگیری و اکتساب از دیگران و نوشتهایشان امکان پذیر است.