بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار Stock exchange مکانی است که در آن سهام‌داران و بازرگان‌ها می‌توانند سهام، اوراق بهادار (securities)، اوراق قرضه (bond) یا سایر اوراق مالی و بهادار را معامله کنند. این مفهومی کلیدی در مدیریت مالی است.

کلمه بورس Bourse نیز مترادف فرانسوی همان استاک اکسچنج می‌باشد. منظور از اوراق بهادار یا securities اسنادی است. که مالکیت و یا تحویل وام را تایید می‌کنند و توسط صادر کننده آنها در اختیار خریدار گذاشته می‌شود. مدارک زیر اوراق بهادار محاسبه می‌شوند: سهام، اوراق قرضه، قراردادهای آتی، سندنامه‌ها. بهابازار یا بورس اوراق بهادار، بازار رسمی و سازمان‌یافتهٔ سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت‌ها و اوراق بهادار تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود.

تعیین قیمت سهام در بورس، بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. در بورس اوراق بهادار، یک سرمایه‌گذار می‌تواند با سرمایه هرچند کوچک خود، در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس سرمایه‌گذاری نماید. سرمایه‌گذاران بورس، برای خرید و فروش سهام می‌بایست این کار را از طریق شرکت‌های کارگزاری بورس انجام دهند.

در بازرگانی داخلی ایران اصطلاح بورس به بازارهای اختصاصی کالاهای سرمایه‌ای، واسطه‌ای یا مصرفی نسبت داده می‌شود که در یک محدوده جغرافیایی قرار گرفته‌اند. همچنین تعداد زیادی از عناصر عمده‌فروشی و خرده‌فروشی آن کالای خاص را در خود جای داده‌اند. برای نمونه می‌توان به بورس فرش در بازار تهران، بورس آهن و … اشاره کرد. در واقع بازار بورس اوراق بهادار مرجع و بازاری رسمی و مطمئن است که به جذب سرمایه افراد و بخش‌های خصوصی می‌پردازد تا از این راه بتواند منابع مالی پروژه‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت را تامین کند.

تعریف اوراق بهادار

اوراق بهادار هر نوع ورقه یا مستندی است که تضمین کننده حقوق مالی قابل‌ ارائه برای مالک آن باشد. به بیان دیگر، اوراق بهادار، نوعی ابزار مالی با قابلیت نقل‌ و‌‌ انتقال به شمار می‌رود. این اوراق از هر نوعی که باشند مانند سهام عادی، سهام ممتاز، حق تقدم، سهام جایزه، اوراق مشارکت، مشتقات، اختیار معامله، قرارداد آتی و حتی صکوک، ارزش مالی را برای مالک آن به همراه دارند. شرکت یا نهادی که اوراق بهادار را صادر می‌کند، به‌ عنوان صادرکننده (توزیع‌کننده) شناخته می‌شود. این اوراق در بازار سرمایه به سه بخش کلی «اوراق بدهی»، «اوراق حقوق صاحبان سهام» و «ابزارهای مشتقه» تقسیم می‌شوند.

بورس اوراق بهادار ایران

در این میان بورس اوراق بهادار بازاری منصفانه، کارآ، متشکل، خودانتظام و شفاف با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان است که ارزش افزوده را برای ذی‌نفعانش ایجاد می‌کند. اوراق بهادار در این بازار و توسط کارگزاران یا معامله‌گران طبق قانون، ضوابط و مقرراتی خاص، مورد دادوستد قرار می‌گیرد. بازار بورس اوراق بهادار در قالب شرکت‌های سهامی با مسئولیت محدود یا شرکت سهامی عام تأسیس و اداره می‌شود که در آن سهام شرکت‌ها و اوراق مشارکت مورد معامله قرار می‌گیرد. مشخصه مهم این بازار، حمایت قانونی از صاحبان پس‌اندازها یا سرمایه‌های راکد است. بحث بورس و معاملات اوراق مالی یکی از مباحث مهم مدیریت مالی است که در این مقاله تشریح شده است.

تاریخچه بورس اوراق بهادار

تاریخچه بورس دنیا در این بخش ارائه شده و تاریخچه بورس اوراق بهادار ایران نیز به صورت مجزا بحث شده است. در قرن پانزدهم میلادی , بازرگانان و صرافان بلژیکی در شهر بورژ در مقابل خانه مردی به نام “فن در بورزه”(واندر بورس) جمع می‌شدند و به داد و ستد می‌پرداختند. بدین ترتیب نام فعالیتی که بعدها یعنی در سال ۱۴۶۰ بازار متشکلی را شامل گشت از اسم آن مرد بلژیکی گرفته شد.

اولین بورس اوراق بهادار در دنیا در شهر آمستردام و توسط اولین شرکت چند ملیتی به نام «کمپانی هند شرقی هلند» پدیدار شد. به همین نحو، شرکت «کمپانی هند شرقی هلند» اولین شرکتی بود که سهام منتشر کرد. شرکت «کمپانی هند شرقی هلند» از سلسله عواملی برای نیل به موفقیت برخوردار بود: ۵۰ هزار نفر کارمند غیر نظامی با ارتش خصوصی مشتمل بر ۴۰ ناوجنگی، ۳۰ نفر ملوان و ۱۰ هزار خدمه و البته گردش فزاینده سود. این شرکت با وجود بازاری برای سهام و اوراق قرضه خود، احتمالاً قویترین اقتصاد در تاریخ جهان را داشته است. کلید موفقیت این شرکت درحقیقت حضور «عموم» در مالکیت آن بوده است.

تکامل تاریخچه بورس دنیا

با توجه به تشکیل بورس اوراق بهادار لندن قبل از قرن ۱۹، تا سال ۱۸۰۱ هیچگونه مقررات یا عضویت رسمی در بورس اوراق بهادار لندن مشاهده نشد. درحالی که بزرگترین گام‎های تغییر در تاریخ دنیا به وقوع می‎پیوست، هنوز تعدادی اعتقاد داشتند که خرید وفروش سهام امری غیر اخلاقی و شیطانی محسوب می‎شود.
هم زمان با انتشار فهرست ابزارهای مالی در قهوه‎خانه‌ای در لندن، کارگزاران سهام در زیر درختی در خیابان «وال استریت» نیویورک جهت دادوستد سهام، نشست ترتیب دادند. وال استریت، یک دیوار مستحکم در نیویورک بود که به هرعلتی توسط هلندیان بنا شده بود. در سال ۱۷۹۲، ۲۴ کارگزار سهام قراردادی را امضا نمودند که بعدها «هیأت سهام و بورس نیویورک»- شرکتی که بعدها به بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE) تبدیل شد- جایگزین آن گردید.

قرار داد «باتن وود (Buttonwood)» نه تنها پیدایش بورس اوراق بهادر نیویورک را باعث گردید بلکه شاهد انکار ناپذیری مبنی بر توسعه ایالات متحده و تبدیل آن به یک ابرقدرت اقتصادی محسوب شد. جالب است که وال استریت در کنار دیگر سمبل ایالات متحده یعنی آسمان‎خراش‌ها، به عنوان نماد قدرت و پول این کشور به شمار می‎رود. امروزه نقش بورس‎های اوراق بهادار در اقتصاد جهان غیرقابل انکارند. شاید پژوهشگران نیز هیچگاه تصور نمی‎کردند که کاری که شرکتی در ۴۰۰ سال پیش ابداع نمود، سراسر دنیا را دربرگیرد.

تعیین قیمت سهام در بورس

تعیین قیمت سهام در بورس، بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. در بازار بورس اوراق بهادار، یک سرمایه‌گذار می‌تواند با سرمایه کوچک خود، در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس سرمایه‌گذاری کند. سرمایه‌گذاران بورس، برای خرید و فروش سهام باید این کار را از طریق شرکت‌های بورسی انجام دهند. افرادی که در بازار بورس اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند، معمولا از دو راه کلی سود کسب می‌کنند:

از محل افزایش قیمت سهام خریداری‌ شده
مثلاً اگر سهام شرکت «الف» در زمان خرید ۲۰۰ تومان باشد و سرمایه‌گذار بتواند این سهم را به قیمتی بیش از مبلغ خرید بفروشد، از این معامله یا سرمایه‌گذاری، سود کرده است. به این روش، کسب عایدی سرمایه نیز گفته می‌شود.

از محل سود خود شرکت
این روش کسب سود، متأثر از سیاست‌هایی است که مدیران شرکت‌های بورسی و فرابورسی برای تقسیم سود اتخاذ می‌کنند؛ یعنی درصدی از سود خالص سالانه را بین سهامداران تقسیم می‌کنند.

ساعت انجام معامله در بازار بورس

معاملات سهام بورس تهران از شنبه تا چهارشنبه هر هفته از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ در یک نشست معاملاتی و از طریق تالارهای معاملات انجام می‌شود. البته روزهای تعطیل عمومی را شامل نمی‌شود. معاملات سهام فقط از طریق سامانه کاملاً مکانیزه معاملات بورس قابل انجام است. دارندگان سهام نمی‌توانند خارج از سامانه معاملاتی اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار کنند. معاملات باید از طریق کارگزاران و طی نشست معاملاتی انجام شود. در حال حاضر علاوه بر «تالار حافظ» که تالار اصلی معاملات است، تالارهای دیگری توسط بورس یا شرکت‌های کارگزاری در شهرهای دیگر دایر شده‌اند.

سهامداران می‌توانند با مراجعه به آن‌ها از تسهیلات مستقر در این تالارها استفاده کنند. امکاناتی مانند سیستم‌های نمایشگر قیمت و سفارش‌ها، بروشورهای اطلاع‌رسانی و دوره‌های آموزشی در این سازمانه وجود دارد. یادآوری می‌شود که خرید و فروش اوراق بهادار نیازمند حضور سهامداران در تالارها نیست و آنها می‌توانند با دریافت مجوز معاملات آنلاین (برخط) از شرکت‌های کارگزاری، بدون دخالت مستقیم کارگزار و از طریق اینترنت برای خرید و فروش اوراق بهادار اقدام کنند. ساعت معاملات قراردادهای آتی از ساعت ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ است.

منابع:

بورس اوراق بهادار تهران نوشته علی صابریان نشر خانه سرمایه

تاریخچه بورس دنیا نوشته کریم کریمی از سایت بورس اوراق بهادار تهران